1762
Con
người hướng về hạnh phúc đích thực
bằng những hành vi chủ ư: những đam mê hay t́nh
cảm con người cảm nhận, có thể giúp con
người chuẩn bị và góp phần đi t́m hạnh
phúc.
I. CÁC ĐAM MÊ
1763 Thuật ngữ
"đam mê" nằm trong di sản Ki-tô giáo. T́nh cảm
hay đam mê là những cảm xúc hay rung động của
khả năng cảm giác, khiến ta hành động hay
không hành động tùy theo điều ta
cảm nhận hay tưởng tượng là tốt
hoặc xấu.
1764
Các
đam mê là thành phần tự nhiên của sinh hoạt tâm lư
con người. Chúng nối kết
đời sống cảm giác và đời sống tinh
thần. Theo lời Đức Ki-tô, tâm hồn là nguồn
phát xuất các rung động đam mê (x. Mc 7,21).
1765
Có
nhiều thứ đam mê. Đam mê căn bản nhất là t́nh
yêu do điều thiện hảo lôi cuốn. T́nh
yêu tác động lên ước muốn điều
thiện hảo chưa có và niềm hy vọng sẽ
đạt được. Vận hành này chỉ
kết thúc trong hoan lạc và niềm vui do chiếm hữu
được điều đó. E ngại
điều xấu, làm phát sinh ḷng thù ghét, ghê tởm và
sợ hăi trước điều xấu đang hăm
dọa. Rung động này dẫn
đến buồn phiền v́ điều dữ đang
hoành hành hay phẫn nộ chống lại nó.
1766 (1704) "Yêu là muốn
điều thiện cho người khác (T. Tô-ma Aquinô,
Tổng Luận Thần Học 1-2, 26,4)". Tất cả
những t́nh cảm khác đều bắt nguồn từ rung động nguyên thủy này
của tâm hồn hướng về điều thiện
hảo. Chỉ có điều thiện hảo mới
đáng yêu (T. Âu tinh, Chúa Ba Ngôi 8,3,4)."Đam
mê xấu khi t́nh yêu xấu, đam mê tốt khi t́nh yêu
tốt" (T. Âu-tinh, Thành Đô Thiên Quốc 14,7).
II. ĐAM MÊ VÀ ĐỜI SỐNG LUÂN LƯ
1767 (1860) Tự bản chất,
đam mê không tốt không xấu. Đam mê mang giá
trị luân lư tùy mức độ liên hệ thật sự
với lư trí và ư chí. Đam mê được coi là có
chủ ư "khi do ư chí điều khiển hay ư chí không
ngăn cản (T. Tô-ma Aquinô, Tổng Luận Thần
Học 1-2,24,1)". Muốn đạt tới mức hoàn
hảo luân lư hay nhân linh, con người cần phải dùng
lư trí điều khiển các đam mê.
1768 (1803 1863) Những t́nh cảm cao
thượng không quyết định tính luân lư hay sự
thánh thiện của con người; chúng chỉ là kho
dự trữ vô tận những h́nh ảnh và cảm xúc
được biểu lộ trong đời sống luân
lư. Về mặt luân lư, đam mê sẽ
tốt nếu góp phần vào một hành động
tốt, và xấu trong trường hợp ngược
lại. Ư chí ngay thẳng hướng các
cảm xúc về điều thiện và hạnh phúc đích
thực, ư chí xấu không chống nổi các đam mê
hỗn loạn và làm cho chúng trở nên dữ dội
hơn. Các cảm xúc và t́nh cảm có
thể được đón nhận trong các nhân
đức, hoặc bị băng hoại trong các thói
xấu.
1769 Trong
đời sống Ki-tô hữu, Chúa Thánh Thần thực
hiện công tŕnh của Người, bằng cách huy
động mọi sự nơi con người, kể
cả những đau khổ, sợ hăi và buồn
phiền, như trong cơn hấp hối và cuộc
khổ nạn của Đức Ki-tô. Trong
Người, những t́nh cảm của chúng ta
được kiện toàn nhờ đức ái và hạnh
phúc đích thực.
1770 (30) Con người đạt
tới mức hoàn thiện luân lư bằng cách vươn
tới điều thiện hảo, không chỉ với ư
chí, mà c̣n với các ham muốn của giác quan; như
lời thánh vịnh: "Cả tấm thân con cùng là tấc
dạ, những hướng lên Chúa Trời hằng
sống mà hớn hở reo mừng" (Tv 84,3)
TÓM LƯỢC
1771
Thuật
ngữ "đam mê" chỉ những cảm xúc và t́nh
cảm; nhờ đó, con người linh cảm
điều thiện và nghi ngờ điều ác.
1772
Những
đam mê chính yếu là: hỉ, nộ, ái, ố, ai, cụ,
dục (vui, giận, yêu, ghét, buồn, sợ, ham muốn)
1773
Các
đam mê được xem như những rung động
của t́nh cảm, không tốt cũng không xấu về
mặt luân lư. Chúng tốt hay xấu tùy theo
lư trí và ư chí.
1774
Những
cảm xúc và t́nh cảm có thể được đón
nhận trong các nhân đức, hoặc bị băng
hoại trong các thói xấu.
1775
Con
người đạt tới mức hoàn thiện luân lư
bằng cách vươn tới điều thiện hảo,
không chỉ bằng ư chí, nhưng c̣n với cả tâm
hồn nữa.