Đức Giê-su nói với các môn đệ: "Anh em hăy yêu
thương nhau như Thầy đă yêu thương anh
em" (Ga 13,34).
2196 Để
trả lời câu hỏi về điều răn trọng
nhất Đức Giê-su nói "điều răn đứng
hàng đầu là: Nghe đây, hỡi Ít-ra-en, Đức Chúa,
Thiên Chúa chúng ta là Đức Chúa duy nhất; ngươi
phải yêu mến Đức Chúa là Thiên Chúa của ngươi
hết ḷng, hết linh hồn, hết tâm trí và hết
sức lực ngươi"; điều răn thứ
hai là: "Ngươi phải yêu người thân cận
như chính ḿnh". Chẳng có điều răn nào khác
quan trọng hơn các điều răn đó" (Mc 12,29-31).
2822
Thánh Phao-lô tông đồ cũng nhắc: "Ai yêu
người th́ đă chu toàn lề luật. Thật
thế, các điều răn như: Ngươi không
được ngoại t́nh, không được giết
người, không được trộm cắp, không
được ham muốn của người khác, cũng
như các điều răn khác đều tóm lại trong
lời này: "Ngươi phải yêu đồng loại
như chính ḿnh". Đă yêu thương th́ không làm hại cho
người đồng loại; yêu thương là chu toàn
lề luật vậy" (Rm 13,8-10).)
"Hăy trọng
kính cha mẹ ngươi, để được
sống lâu trên đất mà Đức Chúa, Thiên Chúa của
ngươi, ban cho ngươi" (Xh 20,12)
"Người
hằng vâng phục các ngài" (Lc 2,51)
Chính Đức Giê-su cũng nhấn mạnh
về "điều răn này của Thiên Chúa" (Mc 7,8-13). Thánh tông đồ Phao-lô cũng dạy:
"Kẻ làm con, hăy vâng lời cha mẹ, theo tinh thần
của Chúa, v́ đó là điều phải đạo. "Hăy tôn kính cha mẹ". Đó là
điều răn thứ nhất có kèm theo lời hứa:
"để ngươi được hạnh phúc và
hưởng thọ trên mặt đất này" (Ep 6,13) (x. Đnl 5,16).
2197 (1897) Điều răn thứ tư
mở đầu phần hai của Thập Giới,
ấn định trật tự của đức ái. Thiên Chúa muốn rằng sau Người, chúng ta
phải tôn kính cha mẹ, v́ đă sinh thành dưỡng
dục, và dạy cho chúng ta biết Thiên Chúa. Chúng ta
cũng phải tôn kính những người được
Thiên Chúa trao ban quyền hành để mưu ích cho chúng ta.
2198 (2419) Điều răn này
được tŕnh bày dưới h́nh thức tích cực,
ấn định những bổn phận phải chu toàn,
và chuẩn bị cho những điều răn tiếp
theo, đ̣i buộc con người phải tôn trọng
sự sống, hôn nhân, của cải trần thế và
lời nói. Đấy là một trong những
nền tảng của học thuyết xă hội của
Hội Thánh.
2199
Điều
răn thứ tư nói đến bổn phận con cái
đối với cha mẹ, v́ đây là tương quan
phổ quát nhất. Điều răn này c̣n rộng mở
tới bổn phận của học tṛ đối với
thầy, thợ với chủ, kẻ thuộc cấp
đối với người chỉ huy, công dân
đối với tổ quốc và với tất cả
những người điều hành, cai
trị đất nước.
Điều răn này cũng bao hàm và hiểu
ngầm những bổn phận của cha mẹ, giám
hộ, thầy cô, người lănh đạo, nhà cầm
quyền, nghĩa là tất cả những ai có quyền
trên kẻ khác hay trên một tập thể.
2200 (2304) Điều răn thứ tư
có kèm theo phần thưởng: "Ngươi hăy trọng
kính cha mẹ để được sống lâu trên
đất mà Đức Chúa, Thiên Chúa của ngươi, ban cho
ngươi" (Xh 20,12; Đnl 5,16).
Ai tôn trọng điều răn này, ngoài những lợi
ích thiêng liêng, c̣n nhận được những lợi ích
trần thế là an b́nh và thịnh
vượng. Ngược lại, vi
phạm điều răn nầy sẽ gây nhiều
thiệt hại lớn cho cộng đoàn và cho cá nhân.
I. GIA Đ̀NH TRONG
KẾ HOẠCH CỦA THIÊN CHÚA
Bản chất
của gia đ́nh
2201 (1625) Hôn nhân và gia đ́nh
được thiết lập trên sự ưng thuận
của đôi vợ chồng, nhằm vào lợi ích của
họ cũng như vào việc sinh sản và giáo dục con
cái. T́nh yêu vợ chồng và việc sinh sản con cái
tạo ra những tương quan nhân vị và những
trách nhiệm hàng đầu, giữa những phần
tử trong gia đ́nh.
2202 (1882) Vợ chồng và con cái
tạo thành một gia đ́nh. Gia đ́nh
tự h́nh thành và có trước sự công nhận của
công quyền. Người ta xem gia
đ́nh là nền tảng để từ đó xác
định những tương quan khác trong thân tộc.
2203 (369) Khi tạo dựng
người nam và người nữ, Thiên Chúa đă
thiết lập gia đ́nh và đặt nền tảng
cơ bản cho nó. Các phần tử trong gia
đ́nh đều b́nh đẳng về nhân phẩm.
V́ lợi ích chung của các phần
tử và của xă hội, gia đ́nh có một số trách
nhiệm, quyền lợi và bổn phận.
Gia đ́nh Ki-tô
giáo
(1655-1658)
2204 (533) "Gia
đ́nh Ki-tô giáo bày tỏ và thể hiện một cách
đặc biệt sự hiệp thông trong Hội Thánh v́
lẽ đó... phải được coi là một
"Hội Thánh tại gia" (x. FC 21, x. LG 11), là một
cộng đoàn đức tin, đức cậy và
đức mến (x. Ep 5,21-6,4, Col 3,18-21; 1 Pr 3,1-7). Tân Ước cho thấy gia đ́nh có một
tầm quan trọng đặc biệt trong Hội Thánh.
2205 (1702) Gia
đ́nh Ki-tô giáo là một hiệp thông nhân vị là dấu
chỉ và h́nh ảnh của sự hiệp thông giữa Chúa
Cha và Chúa Con trong Chúa Thánh Thần. Việc sinh sản và giáo
dục con cái phản ánh công tŕnh sáng tạo của Chúa Cha. Gia đ́nh được mời gọi tham
dự vào sự cầu nguyện và hy tế của Đức
Ki-tô. Kinh nguyện hằng ngày và chăm
đọc Lời Chúa củng cố đức mến
trong gia đ́nh. Gia đ́nh Ki-tô giáo mang
sứ mạng loan báo Tin Mừng truyền giáo.
2206
Những
mối tương quan trong gia đ́nh đưa tới
những cảm nghĩ, những t́nh nghĩa, những
sở thích, những quyền lợi giống nhau, nhất
là do việc biết tôn trọng lẫn nhau. Gia đ́nh là
một cộng đoàn ưu việt được
mời gọi để thực hiện "sự
đồng tâm nhất trí giữa vợ chồng và sự
ân cần cộng tác của cha mẹ trong việc giáo
dục con cái" (x. GS 52,1).
II. GIA Đ̀NH VÀ XĂ
HỘI
2207 (1880
Gia đ́nh là cộng đoàn, nơi đó
từ thời thơ ấu, con người
được học biết tôn trọng những giá
trị luân lư, tôn thờ Thiên Chúa và biết sử dụng
tự do. Đời sống gia đ́nh chuẩn
bị cho đời sống xă hội.
2208
Gia
đ́nh phải sống thế nào để các thành viên
biết quan tâm và nhận trách nhiệm đối với
những người trẻ và những người già,
người đau yếu, tật nguyền và nghèo khổ.
Có nhiều gia đ́nh đôi khi không đủ
sức giúp nhau như vậy. Bấy
giờ, những người khác, những gia đ́nh khác và
xă hội, phải chăm lo cho những người này.
"Thăm viếng cô nhi quả phụ lâm cảnh gian
truân, và giữ ḿnh cho khỏi mọi vết nhơ của
thế gian là đạo đức tinh tuyền và không t́
ố trước mặt Thiên Chúa Cha" (Gcb 1,27)
2209 (1883) Gia đ́nh phải
được xă hội giúp đỡ và bảo vệ
bằng những biện pháp thích ứng. Nơi nào các gia
đ́nh không đủ khả năng chu
toàn phận vụ, các tổ chức xă hội khác có
bổn phận trợ giúp và nâng đỡ cơ chế gia
đ́nh. Theo nguyên tắc bổ trợ,
những cộng đoàn lớn không được lấn
quyền hay xen vào đời sống của các gia đ́nh.
2210
Gia
đ́nh rất cần thiết cho đời sống và phúc
lợi xă hội (x. GS 47,1), nên xă hội đặc biệt
có trách nhiệm nâng đỡ và củng cố hôn nhân và gia
đ́nh. "Chính quyền phải nh́n nhận, bênh vực
và phát huy bản chất đích thực của hôn nhân và gia
đ́nh, phải bảo vệ nền luân lư chung
và giúp cho gia đ́nh được sung túc, v́ đó là
những bổn phận mà chính quyền phải coi như
một sứ mạng thiêng liêng phải chu toàn".
2211
Cộng
đoàn chính trị có bổn phận tôn trọng, trợ
giúp và nhất là bảo đảm cho gia đ́nh có
được các quyền sau đây:
·
Quyền
tự do lập gia đ́nh, quyền sinh con cái và giáo dục
chúng theo những xác tín luân lư và tôn giáo của ḿnh;
·
Quyền
bảo toàn dây liên kết vững bền của hôn nhân và
cơ chế gia đ́nh;
·
Quyền
tự do tuyên xưng đức tin và thông truyền
đức tin, quyền giáo dục đức tin cho con cái
bằng những phương tiện và cơ chế
cần thiết;
·
Quyền
tư hữu, tự do làm việc, có việc làm, có nhà
ở, tự do di cư;
·
Quyền
được chăm sóc y tế trợ cấp tuổi
già, phụ cấp gia đ́nh, tùy theo cơ chế của
các quốc gia;
·
Quyền
được bảo vệ an ninh và
cuộc sống lành mạnh, tránh các nguy cơ như: x́ ke
ma túy, dâm ô đồi trụy, nghiện rượu v.v....
·
Quyền
tự do liên kết với các gia đ́nh khác để
lập hội đoàn và như thế, được
đại diện bên cạnh công quyền (x. FC 46).
2212
2213 (1939) Con người họp thành
những cộng đồng nhân loại. Để quản
trị các cộng đồng một cách tốt
đẹp, không những phải bảo đảm các
quyền chu toàn các bổn phận, tuân giữ các khế
ước, nhưng phải có ḷng nhân hậu của
người biết mưu cầu công b́nh và t́nh huynh
đệ, nhờ đó có được quan hệ
tốt đẹp giữa chủ và thợ, giữa nhà cầm
quyền và công dân.
III- BỔN
PHẬN CỦA CÁC PHẦN TỬ TRONG GIA Đ̀NH
Bổn phận
con cái
2214 (1858) T́nh phụ tử của
Thiên Chúa là nguồn mạch của t́nh phụ tử nơi
loài người (Eph 3,14). Vinh dự của cha
mẹ đặt trên nền tảng này. Ḷng tôn kính
của con cái c̣n vị thành niên hay đă trưởng thành,
phát sinh từ ḷng yêu mến tự nhiên liên kết chúng
với cha mẹ (x Pr 1,8 ;Tb 4,3-4). Chính
luật Chúa đ̣i hỏi ḷng tôn kính ấy (x. Xh 20,12).
2215
Ḷng
tôn kính của con cái đối với cha mẹ (hiếu
thảo) phát xuất từ sự biết ơn đối
với những người đă cho chúng được
sống và nhờ t́nh yêu và công lao của họ, giúp chúng
lớn lên về tầm vóc, khôn ngoan và ân sủng. "Hăy
hết ḷng tôn kính cha con, và đừng quên ơn mẹ
đă mang nặng đẻ đau. Hăy luôn nhớ công ơn
dưỡng dục sinh thành, công ơn ấy con lấy chi
đáp đền cho cân xứng"? (Hc 7,27-28)
2216 (532) Ḷng hiếu thảo
được bày tỏ qua sự ngoan ngoăn và)vâng phục
chân thành. "Hỡi con, lệnh cha con truyền, hăy lo tuân
giữ; lời mẹ con dạy, chớ bỏ ngoài tai... Những lời đó sẽ
hướng dẫn con lúc con đi, sẽ giữ ǵn con khi
con nằm, sẽ cùng con chuyện tṛ khi con thức
dậy" (Cn 6,20-22). "Con khôn giữ lời cha nghiêm
huấn, kẻ nhạo báng chẳng nghe lời sửa dạy"
(Cn 13,1).
2217 Bao lâu c̣n
chung sống với cha mẹ, con cái phải tuân giữ
mọi điều cha mẹ dạy, v́ lợi ích của
ḿnh và của gia đ́nh. "Kẻ làm con hăy vâng lời cha
mẹ trong mọi sự, v́ đó là điều đẹp
ḷng Chúa" (Cl 3,20) (x. Eph 6,1). Trẻ em c̣n phải vâng
lời thầy cô và người giám hộ. Theo lương
tâm, nếu thấy vâng theo một lệnh truyền nào
đó là làm điều xấu, th́ con cái không buộc
phải vâng lời.
1831 Khi
trưởng thành, con cái vẫn phải tôn kính cha mẹ,
biết đón trước ư muốn của các ngài, sẵn
sàng bàn hỏi và chấp nhận những lời khuyên cáo
đúng đắn của cha mẹ. Khi không c̣n chung sống
với cha me,) con cái vẫn phải tôn kính, v́ ḷng tôn kính này
bắt nguồn từ sự kính sợ Thiên Chúa, một
trong bảy ơn Chúa Thánh Thần.
2218 Điều
răn thứ tư c̣n cho những người con đă
trưởng thành biết trách nhiệm của họ
đối với cha me, về vật chất cũng
như tinh thần, khi các ngài già yếu, bệnh tật, cô
đơn hay hoạn nạn. Chúa Giê-su nhắc lại
bổn phận biết ơn này (x. Mc 7,10-12).)
"Đức Chúa làm cho người cha
được vẻ vang v́ con cái, cho người mẹ
thêm uy quyền đối với các con. Ai tôn kính cha th́ bù
đắp lỗi lầm, ai trọng kính mẹ th́ tích
trữ kho báu. Ai thờ cha sẽ được vui
mừng v́ con cái, khi cầu nguyện họ sẽ
được lắng nghe. Ai trọng quí cha sẽ
được trường thọ và ai vâng lệnh
Đức Chúa sẽ làm cho mẹ an ḷng" (Hc 3,2-6).
"Con ơi, hăy săn sóc cha con, khi
người đến tuổi già, bao lâu người c̣n
sống, chớ làm người buồn tủi.
Người có lú lẫn, con cũng phải cảm thông,
chớ cậy ḿnh sung sức mà khinh dể người. Ai
bỏ rơi cha ḿnh th́ khác nào kẻ lộng ngôn, ai chọc
giận mẹ ḿnh, sẽ bị Đức Chúa nguyền
rủa" (Hc 3, 12-13, 16).
2219 Ḷng
hiếu thảo tạo bầu khí thuận ḥa trong
đời sống gia đ́nh, ảnh hưởng
đến các)mối tương quan giữa anh chị em.
Ḷng hiếu thảo sưởi ấm bầu khí gia
đ́nh. "Con cháu là vinh quang của tuổi già" (Cn
17,6). "Anh em hăy ăn ở khiêm tốn, hiền từ và
nhẫn nại". Hăy lấy t́nh bác ái mà chịu
đựng lẫn nhau" (Eph 4,2).
2220 Các Ki-tô
hữu c̣n phải biết ơn những kẻ đă giúp
ḿnh lănh nhận đức tin, ân sủng bí tích Thánh Tẩy
và đời sống trong Hội Thánh. Những
người này có thể là cha mẹ, ông bà, những
phần tử khác của gia đ́nh, các vị mục
tử, giáo lư viên, thầy cô giáo hay bạn bè. "Tôi
hồi tưởng lại ḷng tin không giả h́nh của
anh, là ḷng tin đă có nơi cụ Lô-ít, bà ngoại anh và
nơi bà Eu-ni- kê mẹ anh và tôi xác tín rằng nơi anh
cũng vậy" (2 Tm 1, 5).
Bổn phận
của cha mẹ
2221 (1653) T́nh
yêu vợ chồng không chỉ triển nở qua việc
sinh con, mà c̣n qua việc giáo dục đời sống luân
lư và tâm linh cho chúng nữa. "Vai tṛ của cha mẹ) trong
việc giáo dục quan trọng đến nỗi không ǵ
thay thế được" (x. GE 3). Quyền và bổn
phận giáo dục con cái là quyền và bổn phận
căn bản, bất khả nhượng (x. FC 36).
2222 (494) Cha
mẹ phải xem con cái như những người con
của Thiên Chúa và tôn trọng chúng như những nhân
vị. Họ phải dạy cho con cái biết chu toàn
luật Thiên Chúa, bằng cách chính họ cũng cho thấy
ḿnh vâng phục thánh ư Cha trên trời.
2223 (1804) Cha
mẹ là những người đầu tiên có trách
nhiệm giáo dục con cái. Họ thể hiện trách
nhiệm này qua việc)xây dựng một mái ấm gia
đ́nh dựa trên) t́nh âu yếm, ḷng tha thứ, tôn
trọng lẫn nhau, chung thủy và tinh thần phục
vụ vô vị lợi. Mái ấm gia đ́nh là nơi thích
hợp cho việc)giáo dục các đức tính, nơi
đây con cái học biết hy sinh, phán đoán lành mạnh,
tự chủ, là những điều kiện cho tự do
đích thực. Cha mẹ phải dạy cho con cái biết
"coi trọng các chiều kích tâm linh hơn là những ǵ
thuộc thể lư và bản năng" (x. CA 36). Cha mẹ
có trách nhiệm quan trọng là phải nên gương
tốt cho con cái. Khi biết nh́n nhận những thiếu
sót của ḿnh trước mặt con cái, cha mẹ có uy tín
hơn để hướng dẫn và sửa dạy con
cái:
"Thương con cho roi cho vọt, ai
biết giáo dục con sẽ được thỏa ḷng
về con" (Hc 30,1-2). "Những bậc làm cha mẹ
đừng làm cho con cái tức giận, nhưng hăy giáo
dục chúng bằng cách khuyên răn và sửa dạy thay
mặt Chúa" (Eph 6,4).
2224 (1939) Gia
đ́nh là môi trường tự nhiên để chuẩn
bị con người sống t́nh liên đới và nhận
các trách nhiệm trong cộng đồng. Cha mẹ phải
dạy cho con cái biết tránh những thái độ
thỏa hiệp và sa đọa đang đe dọa xă
hội loài người.
2225 (1656) Nhờ
ơn bí tích Hôn Phối, cha mẹ nhận trách nhiệm và
đặc quyền giáo dục đức tin cho con cái. Cha
mẹ là những sứ giả đầu tiên của
đức tin, khai tâm cho con về các mầu nhiệm
đức tin từ lúc chúng c̣n nhỏ. Họ phải
đưa con cái, ḥa nhập vào đời sống của
Hội Thánh ngay từ lúc c̣n thơ bé. Nếp sống gia
đ́nh có thể tạo nên những tâm t́nh tốt
đẹp, chuẩn bị và nâng đỡ đức tin
sống động cho con trong suốt cuộc đời.
2226 (2179) Cha
mẹ phải giáo dục đức tin cho con cái ngay từ
tuổi ấu thơ. Việc giáo dục này khởi
đầu ngay khi các phần tử trong gia đ́nh giúp nhau
lớn lên trong đức tin, nhờ chứng từ
của một đời sống đạo phù hợp
với Tin Mừng. Việc dạy giáo lư trong gia đ́nh
đi trước, đồng hành và làm phong phú thêm các h́nh
thức giáo dục đức tin khác. Cha mẹ có sứ
mạng dạy cho con cái biết cầu nguyện và khám phá
ra ơn gọi làm con Thiên Chúa (x. LG 11). Giáo xứ là cộng
đồng Thánh Thể và là trung tâm đời sống
phụng vụ của các gia đ́nh Ki-tô giáo, nên là nơi
tốt nhất để giáo dục đức tin cho trẻ
em và cha mẹ chúng.
2227 (2013) Con
cái cũng góp phần giúp cho cha mẹ sống thánh thiện
(x. GS 48,4). Mọi người và mỗi người
phải biết quảng đại và sẵn sàng tha
thứ cho nhau khi gặp những xúc phạm, gây gỗ,
bất công và thiếu quan tâm (x. Mt 18,21-22, Lc 17,4). T́nh yêu
thương lẫn nhau và đức ái của Chúa Ki-tô
đ̣i buộc như thế.
2228 Khi con cái
c̣n nhỏ, cha mẹ tôn trọng và yêu thương chúng qua
việc chăm sóc và lưu tâm dưỡng dục, đáp
ứng những nhu cầu thể xác và tâm linh của chúng.
Khi chúng lớn lên, cha mẹ tôn trọng và tận tụy
giáo dục con cái biết sử dụng lư trí và tự do.
2229 Cha mẹ
là những người đầu tiên có trách nhiệm giáo
dục con cái, nên có quyền) chọn lựa cho con cái
một trường học theo ư ḿnh. Quyền này là
quyền căn bản. Cha mẹ phải cố gắng
chọn lựa trường học nào giúp chu toàn tốt
nhất trách vụ của người giáo dục
đức tin (x. GE 6). Nhà Nước có bổn phận
bảo đảm và giúp đỡ để cha mẹ
thực thi quyền ấy.
2230 (1625) Khi
đến tuổi trưởng thành, con cái có bổn
phận và có quyền chọn lựa nghề nghiệp và
bậc sống. Con cái có những trách nhiệm mới
nhưng vẫn giữ tương quan đầy tín
nhiệm đối với cha mẹ, sẵn sàng bàn
hỏi, lắng nghe ư kiến và lời khuyên bảo của
cha mẹ. Cha mẹ phải tránh ép buộc con cái trong
việc chọn nghề, cũng như trong việc
chọn người bạn đời. Dù phải dè
dặt, cha mẹ vẫn có thể giúp đỡ con cái
bằng những ư kiến khôn ngoan, nhất là khi con cái
chuẩn bị lập gia đ́nh.
2231 Có
những người không lập gia đ́nh để
chăm sóc cha mẹ, anh chị em, hoặc để
dồn hết tâm trí vào một nghề nghiệp hay một
lư do cao đẹp khác. Họ có thể góp phần lớn
lao vào lợi ích của gia đ́nh nhân loại.
IV. GIA Đ̀NH VÀ
NƯỚC TRỜI
2232 (1618) Các
liên hệ gia đ́nh rất quan trọng nhưng không
tuyệt đối. Đứa trẻ càng lớn lên,
vươn tới tuổi trưởng thành và tự
chủ về mặt nhân bản và thiêng liêng, ơn gọi
riêng do Thiên Chúa ban càng được khẳng định
rơ ràng và mạnh mẽ hơn. Cha mẹ phải tôn
trọng và cổ vơ con cái đáp trả và đi theo ơn
gọi ấy. Phải xác tín rằng ơn gọi
đầu tiên của Ki-tô hữu là đi theo Đức Giê-su (x.
Mt 16,25). "Ai yêu cha mẹ hơn Thầy th́ không đáng
làm môn đệ Thầy, ai yêu con trai hay con gái ḿnh hơn
Thầy th́ không đáng làm môn đệ Thầy" (Mt
10,37).
2233 (542) Trở
thành môn đệ Đức Giê-su, là chấp nhận lời
mời gọi thuộc về gia đ́nh Thiên Chúa và sống
như Người: "Ai thi hành ư muốn của Cha Ta,
Đấng ngự trên trời, người ấy là anh
chị em và là mẹ Ta" (Mt 12,49).
Với tâm t́nh vui mừng và biết ơn,
cha mẹ phải đón nhận và tôn trọng ơn Thiên
Chúa mời gọi một trong số con cái ḿnh đi theo
Người, trong đời sống trinh khiết v́
Nước Trời, trong đời thánh hiến, hay trong
thừa tác vụ tư tế.
V.- QUYỀN BÍNH
TRONG XĂ HỘI DÂN SỰ
2234 (1897) Điều
răn thứ tư cũng dạy ta phải tôn trọng
tất cả những ai được Thiên Chúa trao ban
một quyền bính trong xă hội để mưu ích cho
chúng ta. Điều răn này soi sáng các bổn phận của
những người thực thi quyền bính cũng như
những kẻ được phục vụ.
Bổn phận
của chính quyền dân sự
2235 (1899) Những
người cầm quyền phải thực thi quyền
bính như người phục vụ: "Ai muốn làm
lớn giữa anh em th́ phải làm đầy tớ anh
em" (Mt 20, 26). Về mặt luân lư, việc thực thi
quyền bính phải căn cứ vào Thiên Chúa là Đấng ban
quyền, vào lư trí tự nhiên và đối tượng
đặc thù của quyền này. Không ai được
quyền truyền lệnh hay thiết lập điều
ǵ trái với nhân phẩm và luật tự nhiên.
2236 (2411) Phải
thực thi quyền bính theo trật tự chính đáng các
giá trị giúp mọi người dễ dàng sử dụng
tự do và trách nhiệm. Cấp trên phải khôn ngoan
thực thi công bằng phân phối bằng cách quan tâm
đến nhu cầu và phần đóng góp của mỗi
người, để tạo sự ḥa thuận. Họ
phải lưu tâm đừng để cho các luật
lệ và các qui định được ban hành tạo ra
nguy cơ đối nghịch lợi ích cá nhân với
lợi ích tập thể (x. CA 25).
2237 (357) Chính
quyền phải tôn trọng các quyền căn bản
của con người. Phải thực thi công b́nh với
ḷng nhân đạo khi tôn trọng quyền của từng
người, nhất là quyền của các gia đ́nh và
những người khốn cùng.
Các quyền chính trị gắn liền
với tư cách công dân, có thể và phải
được công nhận theo các đ̣i hỏi của công
ích. Các quyền ấy không thể bị công quyền
đ́nh chỉ khi không có lư do chính đáng và tương
xứng. Việc thực thi các quyền chính trị
nhằm mưu cầu lợi ích chung của quốc gia và
của cộng đồng nhân loại.
Bổn phận
công dân
2238 (1900) Những
người phục tùng quyền bính phải coi cấp trên
như người đại diện Thiên Chúa, Đấng
đă đặt họ làm người phân phát các ân huệ
của Người (x. Rm 13,1-2): "V́ Chúa, anh em hăy tuân
phục mọi thể chế do loài người
đặt ra. Hăy hành động như những con
người tự do, không phải như những
người lấy tự do làm màn che đậy sự gian
ác, nhưng như những tôi tớ của Thiên Chúa" (1
Pr 2,13.16). Sự cộng tác trung thực của
người công dân bao hàm quyền, đôi khi là bổn
phận, phải lên tiếng phê phán những ǵ họ cho là
có hại cho nhân phẩm và lợi ích của cộng
đồng.
2239 (1915 2310) Người
công dân phải góp phần với chính quyền để
mưu ích cho xă hội trong tinh thần tôn trọng chân lư,
công bằng, liên đới và tự do. Ḷng yêu mến và
phục vụ Tổ Quốc phát xuất từ bổn
phận tri ân và đ̣i hỏi của đức ái.
Nhiệm vụ tùng phục quyền bính hợp pháp và
phục vụ công ích đ̣i hỏi người công dân chu
toàn vai tṛ của ḿnh trong đời sống của
cộng đồng chính trị.
2240 (2265) Bổn
phận tùng phục quyền bính và có trách nhiệm
đối với công ích buộc người công dân
phải đóng thuế, bầu cử và bảo vệ quê
hương:
"Anh em nợ ai cái ǵ, hăy trả cho
người ta cái đó: nộp sưu cho người
đ̣i sưu, trả thuế cho người đ̣i
thuế, sợ người phải sợ, kính
người phải kính" (Rm 13,7)
"Người Ki-tô hữu cư ngụ
trên quê hương ḿnh, như những ngoại kiều
thường trú. Họ chu toàn mọi bổn phận công
dân và gánh chịu tất cả như ngoại kiều...
Họ vâng phục luật pháp hiện hành nhưng
đời sống của họ vượt trên luật
pháp... Thiên Chúa đă cho họ một địa vị cao
quí đến độ họ không bỏ đi
được" (Epitre à Diognète 5,5.19; 6,10).
(1900) Thánh
Phao-lô tông đồ cũng khuyến dụ chúng ta phải
cầu nguyện và tạ ơn Chúa cho "vua chúa và tất
cả những người cầm quyền, để
chúng ta được an cư lạc nghiệp mà sống
thật đạo đức và nghiêm chỉnh"(1Tm 2,2).
2241 Những
quốc gia giàu hơn có bổn phận đón nhận theo
khả năng, những người nước ngoài
đến t́m kiếm an ninh và sinh kế mà họ không có
được nơi chính quê hương họ. Chính
quyền phải để tâm tôn trọng luật tự
nhiên vốn đ̣i hỏi phải bảo vệ những
khách kiều cư. V́ công ích, chính quyền có thể quy
định một số điều kiện pháp lư cho
quyền nhập cư, nhất là đ̣i hỏi các
người di dân phải tôn trọng các bổn phận
đối với quốc gia tiếp nhận họ). Người
dân nhập cư phải biết ơn và tôn trọng di
sản vật chất và tinh thần của xứ sở
tiếp nhận họ, tuân thủ luật pháp và chia sẻ
các trách vụ trong nước ấy.
2242 (1903 2313 450)
Theo lương tâm, người công dân không
được tuân theo những luật lệ của chính
quyền dân sự khi chúng ngược lại các đ̣i
hỏi luân lư, nghịch với các quyền cơ bản
của con người hay giáo huấn của Tin Mừng.
Khi những đ̣i hỏi của chính quyền nghịch
với đ̣i hỏi của lương tâm ngay thẳng,
Ki-tô hữu từ chối vâng phục chính quyền, v́
phải phân biệt giữa việc phục vụ Thiên Chúa
và việc phục vụ cộng đồng chính trị.
"Của Xê- da, trả về Xê-da; của Thiên Chúa,
trả về Thiên Chúa" (Mt 22,21). "Phải vâng lời
Thiên Chúa hơn vâng lời loài người" (Cv 5,29):
(1901) "Khi
công quyền vượt quá quyền hạn của ḿnh mà
đàn áp công dân, th́ lúc đó chính công dân cũng không nên
từ chối những ǵ khách quan xét thấy phù hợp
với đ̣i hỏi công ích. Họ được phép bênh
vực các quyền lợi riêng của ḿnh cũng như
của đồng bào, chống lại những lạm
dụng của công quyền, nhưng phải tôn trọng
các giới hạn của luật tự nhiên cũng như
luật Tin Mừng" (GS 74,5).
2243 (2309) Không
được sử dụng vũ khí chống lại
một chính quyền áp bức, trừ khi hội đủ
các điều kiện sau đây:
1.
Có
bằng cớ chắc chắn chính quyền vi phạm
nghiêm trọng và lâu dài các quyền căn bản.
2.
Sau
khi đă dùng mọi phương thế khác.
3.
Không
gây ra những xáo trộn tệ hại hơn.
4.
Có
đủ cơ sở để hy vọng thành công.
5.
Nếu
không t́m được giải pháp nào khác tốt hơn.
Cộng
đồng chính trị và Hội Thánh
2244 (1910 1881 2109)
Mọi cơ chế đều minh nhiên hay mặc
nhiên dựa trên một nhân sinh quan. Từ đó, rút ra
những tiêu chuẩn để phán đoán bậc thang các
giá trị và đường lối hành động. Đa
số các xă hội xây dựng cơ chế của ḿnh
dựa trên một điểm ưu việt nào đó
của con người so với vạn vật. Chỉ có
tôn giáo được Thiên Chúa mặc khải, mới
nhận ra được nguồn gốc và định
mệnh của con người, nơi Thiên Chúa, Đấng Sáng
Tạo và Cứu Chuộc. Hội Thánh mời gọi các
chính quyền nên có những phán đoán và những quyết
định dựa trên chân lư mặ)c khải về Thiên
Chúa và con người.
Các xă hội không biết đến hay
từ khước mặc khải này, v́ không muốn
lệ thuộc vào Thiên Chúa, đều phải t́m nơi
chính ḿnh hay vay mượn ở một ư thức hệ nào
đó, những tiêu chuẩn và cứu cánh cho ḿnh. Khi không
chấp nhận cho người ta bảo vệ một tiêu
chuẩn khách quan về thiện ác, các xă hội ấy
tự ban cho ḿnh một quyền lực độc tài chuyên
chế trên con người và trên định mệnh con
người, cách công khai hay ngấm ngầm, như lịch
sử từng minh chứng (x. CA 45;46).
2245 (912) Do
sứ mạng và thẩm quyền của ḿnh, Hội Thánh
không tự đồng hóa với cộng đồng chính
trị, nhưng Hội Thánh vừa là dấu chỉ,
vừa là người bảo vệ tính siêu việt của
nhân vị. "Hội Thánh tôn trọng và cổ vơ tự do
chính trị cũng như trách nhiệm của các công
dân" (x. GS 76,3).
2246 (2032 2420) Hội
Thánh có sứ mệnh "nói lên nhận định luân lư
của ḿnh cả trong những vấn đề liên quan
tới lănh vực chính trị, khi các quyền căn
bản của con người hay phần rỗi các linh
hồn đ̣i hỏi, bằng cách sử dụng mọi
phương tiện và chỉ những phương
tiện nào phù hợp với Tin Mừng và lợi ích
của thời đại và hoàn cảnh khác nhau" (x. GS
76,5).
TÓM LƯỢC
2247 "Hăy
thảo kính cha mẹ" (Dt 5,16, Mc 7,10).
2248 Theo
điều răn thứ tư, Thiên Chúa muốn rằng,
sau Người chúng ta phải tôn kính cha mẹ và những
ai được Người trao ban quyền hành
để mưu ích cho chúng ta.
2249 Hôn nhân
được thiết lập trên giao ước và sự
ưng thuận của đôi vợ chồng. Hôn nhân và gia
đ́nh nhắm tới lợi ích của đôi vợ
chồng, cũng như việc sinh sản và giáo dục con
cái.
2250 "Sự
lành mạnh của con người, của xă hội nhân
loại và Ki-tô giáo liên kết chặt chẽ với t́nh
trạng tốt đẹp của cộng đồng hôn
nhân và gia đ́nh" (x. GS 47,1)).
2252 Cha mẹ
là những người đầu tiên có trách nhiệm giáo
dục đức tin, cầu nguyện và mọi
đức tính tốt cho con cái tùy theo khả năng, cha
mẹ có bổn phận đáp ứng những nhu cầu
thể xác và tâm linh của con cái.
2253 Cha mẹ
phải tôn trọng và tạo thuận lợi cho ơn
gọi của con cái ḿnh. Họ phải ư thức và dạy
dỗ cho con biết rằng theo Đức Giê-su là ơn
gọi đầu tiên của Ki-tô hữu.
2254 Công
quyền phải tôn trọng các quyền căn bản của
con người và các điều kiện để con
người thể hiện tự do.
2255 Người
công dân phải cộng tác với chính quyền để
xây dựng xă hội trong tinh thần tôn trọng chân lư, công
bằng, liên đới và tự do.
2256 Theo
lương tâm, người công dân không được tuân
theo các luật lệ của chính quyền khi chúng
ngược lại đ̣i hỏi luân lư. "Phải vâng
lời Thiên Chúa hơn vâng lời loài người" (Cv
5,29).
2257 Mọi
tập thể đều phán đoán và hành động
dựa trên một nhân sinh quan. Nếu không được
ánh sáng Tin Mừng soi dẫn về Thiên Chúa và về con
người, tập thể dễ trở thành độc
tài.