Mục 5
Điều Răn Thứ Năm

Ngươi chớ giết người (Xh 20,13)

"Anh em đă nghe Luật dạy người xưa rằng: Chớ giết người. Ai giết người sẽ bị đưa ra ṭa. C̣n Thầy, Thầy bảo cho anh em biết: ai giận anh em ḿnh, th́ cũng đáng bị đưa ra ṭa rồi" (Mt 5,21-22).

2258 (356)  "Sự sống của con người là điều linh thánh, v́ từ ban đầu sự sống này nằm trong quyền lực sáng tạo của Thiên Chúa và luôn liên kết với cứu cánh duy nhất của ḿnh là chính Đấng Sáng Tạo. Từ khởi thủy cho đến cùng tận đời người, chỉ có Thiên Chúa là chủ sự sống: trong bất cứ hoàn cảnh nào, không ai được phép trực tiếp hủy hoại mạng sống người vô tội" (x. "Donum Vitae" intr. 5).

I. TÔN TRỌNG SỰ SỐNG CON NGƯỜI

Chứng cứ trong lịch sử cứu độ

2259 (401)  Trong tŕnh thuật Ca-in giết em là A-ben (x. St 4,8-12), Thánh Kinh cho thấy ngay từ đầu lịch sử loài người, trong ḷng người có sự giận dữ và ganh tị là hậu quả của nguyên tội. Con người trở thành kẻ thù của đồng loại. Thiên Chúa vạch rơ huynh đệ tương tàn là một tội ác: "Ngươi đă làm ǵ? Máu của em ngươi từ mặt đất kêu thấu đến Ta. Th́ bây giờ, ngươi bị nguyền rủa, bị lưu đày khỏi mặt đất đă banh miệng uống máu em ngươi, do tay ngươi làm đổ ra" (St 4,10-11).

2260  Giao ước giữa Thiên Chúa và loài ngươi đầy những lời nhắc nhở: Thiên Chúa ban hồng ân sự sống cho con người; c̣n con người không ngừng chém giết nhau.

"Ta sẽ đ̣i mỗi người phải đền nợ máu của người anh em ḿnh. Ai đổ máu con người, th́ máu nó sẽ bị con người làm đổ ra v́ Thiên Chúa đă làm ra con người theo h́nh ảnh Thiên Chúa" (St 9,5-6).

Cựu Ước vẫn coi máu là dấu chỉ linh thánh của sự sống (x.Lv 17,14). Mọi thời đại đều phải học biết tôn trọng sự sống.

2261 (1756 1956)  Thánh Kinh giải thích điều răn thứ năm: "Ngươi không được giết kẻ vô tội và người công chính" (Xh 23, 7). Cố ư giết một kẻ vô tội là một lỗi nặng phạm đến phẩm giá con người, phạm đến luật vàng của Đức Ki-tô và sự thánh thiện của Đấng Sáng Tạo. Luật cấm giết người có giá trị phổ quát, buộc mọi người và mỗi người, mọi lúc và mọi nơi.

2262 (2844)  Trong Bài Giảng Trên Núi, Chúa cũng nhắc lại điều răn này: "Chớ giết người" (Mt 5,21). Người c̣n cấm giận dữ oán ghét và báo thù. Đức Ki-tô đ̣i hỏi môn đệ phải "đưa cả má bên kia" (x.Mt 5,22-39), phải yêu kẻ thù (x.Mt 5,44). Bản thân Người đă không tự vệ và bảo Phê-rô xỏ gươm vào vỏ (x. Mt 26,52).
Tự vệ

2263 (1737)  Quyền tự vệ chính đáng của cá nhân hay tập thể không phải là ngoại lệ của luật cấm giết người vô tội, nghĩa là cấm cố sát. "Hành động tự vệ đưa đến hai hậu quả: một là cứu lấy chính mạng sống ḿnh, hai là giết kẻ tấn công. Chỉ được phép nhắm tới điều trước, chứ không phải điều sau" (T.Tô-ma A-qui-nô.,Tổng luận thần học.2-2,64,7).

2264 (2196)  Yêu bản thân là nguyên tắc căn bản của luân lư. Do đó, có quyền bắt kẻ khác tôn trọng mạng sống ḿnh. Nếu v́ phải bảo vệ mạng sống ḿnh mà giết kẻ tấn công th́ không mắc tội sát nhân.

Để tự vệ, không được sử dụng bạo lực quá mức cần thiết, nhưng được ứng phó cách tương xứng....Và để được cứu rỗi, chúng ta không buộc phải từ bỏ hành động tự vệ chính đáng, để tránh giết kẻ khác, v́ chúng ta có bổn phận phải giữ ǵn mạng sống của ḿnh hơn là mạng sống của kẻ khác (T.Tô-ma A-qui-nô,2-2,64,7).

2265 (2240)  Tự vệ chính đáng không những là một quyền, nhưng c̣n là một trọng trách đối với người có trách nhiệm bảo vệ mạng sống kẻ khác. Việc bảo vệ công ích đ̣i phải đặt kẻ xâm phạm bất chính vào t́nh trạng không thể tác hại. V́ lư do này, những nhà chức trách hợp pháp có quyền sử dụng cả đến vũ khí để ngăn chận những kẻ xâm phạm đến cộng đồng dân sự được ủy thác cho ḿnh.

2266 (1897, 1899 2308)  Bổn phận bảo vệ ích chung đ̣i buộc nhà nước phải nỗ lực ngăn chặn các vi phạm về nhân quyền và về những quy tắc cơ bản cho cuộc sống chung của công dân khỏi lan tràn, đáp ứng bổn phận bảo vệ ích chung đ̣i hỏi. Nhà hữu trách hợp pháp có quyền và bổn phận đề ra h́nh phạt cân xứng với tội phạm.

(1449)  Mục đích đầu tiên của h́nh phạt là đền bù lại những thiệt hại do lỗi lầm gây ra. Nếu phạm nhân tự nguyện chấp nhận th́ h́nh phạt có giá trị đền tội. Ngoài việc bảo vệ trật tự công cộng và an ninh cho mọi người, h́nh phạt c̣n có mục đích chữa trị: trong mức độ có thể được, h́nh phạt phải góp phần cải hóa phạm nhân (x. Lc 23,40-43).

2267 (2306)  Giáo huấn truyền thống của Hội Thánh không loại trừ án tử h́nh, khi đă xác minh đầy đủ căn tính và trách nhiệm của phạm nhân, nếu đây là biện pháp khả thi duy nhất để bảo vệ hữu hiệu mạng sống con người khỏi bị xâm phạm bất chính. Tuy nhiên, nếu các phương tiện nhân đạo hơn cũng đủ để bảo vệ an ninh con người khỏi bị xâm phạm, nhà cầm quyền phải dùng những phương tiện này, v́ đáp ứng hơn với những hoàn cảnh cụ thể của công ích và phù hợp hơn với phẩm giá con người.

Thực ra, ngày nay, v́ Nhà Nước có nhiều cách để chế ngự hữu hiệu tội ác, làm cho kẻ đă phạm tội không c̣n khả năng tác hại, không dứt khoát tước đoạt khả năng hối cải của họ, nên những trường hợp tuyệt đối phải khử trừ phạm nhân "từ nay khá họa hiếm, nếu không muốn nói là thực tế không c̣n nữa" (Evangelium vitae, 56).

Tội cố ư giết người

2268 (1867)  Điều răn thứ năm coi việc giết người cách cố t́nh và trực tiếp là một tội trọng. Kẻ sát nhân và đồng lơa phạm cùng một tội "tiếng máu kêu oan đến trời." (x. St,10)

Tội giết con cái (x. GS 51,3), anh em, cha mẹ, vợ chồng là những tội ác ghê tởm v́ cắt đứt liên hệ t́nh thân. Không thể biện minh cho bất cứ một tội sát nhân nào v́ lư do bảo vệ ṇi giống tốt hay y tế xă hội, dù chánh quyền có ra lệnh.

2269  Điều răn thứ năm cũng cấm những hành động cố ư gây chết người)cách gián tiếp. Nếu không có lư do nghiêm trọng, luật luân lư cấm không được phép đặt một người vào chỗ nguy hiểm sinh tử, cũng như không được phép từ chối giúp đỡ một người đang lâm nguy.

Thật là một bất công tày trời và trọng tội, khi xă hội để nhân dân chết đói mà không t́m cách giúp đỡ. Các thương gia cũng gián tiếp phạm tội giết người, khi để cho đồng bào đói khổ và chết chóc v́ buôn bán gian tham và hám lợi. Họ phải chịu trách nhiệm về tội này (x. Am 8,4-10).

2290  Về mặt luân lư, con người không phải chịu trách nhiệm về tội ngộ sát. Thế nhưng, khi không có lư do tương xứng mà hành động gây chết người, dù không cố ư, người ta vẫn mắc lỗi nặng.

Phá thai

2270 (1703 357)  Sự sống con người phải được tuyệt đối tôn trọng và bảo vệ từ lúc được thụ thai. Ngay từ giây phút bắt đầu hiện hữu, con người phải được kẻ khác nh́n nhận các quyền làm người, trong đó có quyền được sống là quyền bất khả xâm phạm của mọi người vô tội (x. CDF, instr. "Donum vitac" 1,1)

"Trước khi cho ngươi thành h́nh trong dạ mẹ, Ta đă biết ngươi. Trước khi ngươi lọt ḷng mẹ, Ta đă thánh hóa ngươi"(Gr 1,5).

"Xương cốt con, Ngài không lạ lẫm ǵ,
khi con được thành h́nh trong nơi bí ẩn,
được thêu dệt trong ḷng đất thẳm sâu" (Tv 139,15)

Ngay từ thế kỷ thứ nhất, Hội Thánh đă xác định phá thai là một tội ác. Giáo huấn ấy bất biến, không hề thay đổi. Trực tiếp phá thai, dù là mục đích hay phương tiện, đều vi phạm nghiêm trọng luật luân lư.

"Không được phá thai cũng như không được giết trẻ sơ sinh" (Didaché 2,2, x. Barnabé, ep - 19,5, Epitre à Diognetè 5,5; Tertullien, apol. 9).

"Thiên Chúa là chủ sự sống, đă trao cho con người nhiệm vụ cao cả là bảo tồn sự sống, và họ phải chu toàn bổn phận đó như chính Người đă làm. Do đó, sự sống phải được bảo vệ hết sức cẩn thận ngay từ lúc thụ thai: phá thai và giết trẻ sơ sinh là những tội ác ghê tởm (x.GS 51,3).

1463   Cộng tác vào chính việc phá thai là một lỗi nặng. Theo giáo luật, Hội Thánh ra vạ tuyệt thông cho kẻ phạm tội này. "Ai thi hành việc phá thai, và việc phá thai có kết quả, th́ mắc vạ tuyệt thông tiền kết" (x. CIC, can. 1398), "do chính hành vi phạm tội" (x. CIC, can, 1314) và theo những điều kiện đă được giáo luật dự liệu (x. CIC, can. 1323-1324). Như thế Hội Thánh không có ư giới hạn ḷng thương xót của Thiên Chúa, nhưng muốn nhấn mạnh tính cách nghiêm trọng của tội ác đă phạm, sự thiệt hại không sửa chữa được đă gây ra cho trẻ vô tội bị giết chết, cho cha mẹ của em và cho toàn xă hội.

2273 (1930)  Quyền được sống là quyền bất khả nhượng của mọi người vô tội. Đây là một yếu tố nền tảng của xă hội dân sự và luật pháp:

"Những quyền bất khả nhượng của con người phải được xă hội dân sự và chính quyền nh́n nhận và tôn trọng. Những quyền này không tùy thuộc vào các cá nhân, không tùy thuộc vào các bậc cha mẹ, cũng không phải là một nhân nhượng của xă hội và của Nhà Nước, nhưng thuộc về bản tính con người và gắn liền với con người do chính hành động Thiên Chúa sáng tạo nên con người. Trong những quyền căn bản ấy, phải kể đến quyền được sống và được toàn vẹn thân thể của mọi người từ lúc được thụ thai đến khi chết"(x. CDF, instr. "Donum vitae" 3).

"Khi ra một đạo luật tước quyền được luật pháp bảo vệ của một hạng người, th́ Nhà Nước đă phủ nhận sự b́nh đẳng của mọi người trước luật pháp. Khi Nhà Nước không phục vụ quyền của mọi công dân, đặc biệt những kẻ yếu kém nhất, th́ chính nền tảng của một Nhà Nước pháp quyền bị đe dọa...V́ phải tôn trọng và bảo vệ trẻ em ngay từ bào thai, luật pháp phải dự liệu những h́nh phạt tương xứng cho ai cố ư vi phạm các quyền lợi của trẻ em" (x. CDF, instc. "Donum vitae" 3) .

2274  Ngay từ lúc thành thai, phôi thai phải được đối xử như một nhân vị, nên phải được hết sức bảo vệ toàn vẹn, chăm sóc và chữa trị như mọi con người khác.

Về mặt luân lư, khám thai là điều được phép làm, nếu nó tôn trọng sự sống và sự toàn vẹn của phôi thai và của thai nhi, và nếu nó được nhắm tới sự bảo tồn hay chữa trị chính phôi thai hay thai nhi. Việc khám thai nghịch với luật luân lư cách nghiêm trọng, khi có ư khám thai để căn cứ vào kết quả có thể dẫn đến phá thai. Khám thai không thể trở thành phiên ṭa tuyên án tử h́nh (x. CDF, instr "Donum. vitae" 1,2).

2275  "Chỉ được phép can thiệp trên phôi thai con người, với điều kiện phải tôn trọng sự sống và sự toàn vẹn của phôi thai, và không gây những rủi ro không cân xứng cho phôi thai, nhưng phải nhằm tới việc chữa trị, cải thiện sức khỏe, hoặc để cứu sống chính phôi thai" (x. CDF, instr. "Donum vitae" 1,3).

"Sản xuất những phôi thai con người với dụng ư khai thác như một vật liệu sinh vật học tiện dụng (x. CDF, instr. "Donum vitae", 1,5) là phản đạo đức".

"Đă có một vài thử nghiệm)can thiệp trên bộ nhiễm-sắc-thể hoặc gien di truyền không phải để trị liệu, nhưng muốn tạo ra những con người được tuyển lựa theo phái tính hoặc với những tính chất định sẵn. Những hành vi đó nghịch lại với phẩm giá của nhân vị, sự toàn vẹn và căn tính "duy nhất, không trùng lắp" của con người (x. DF, instr. "Donum vitae" 1,6).

Giết chết để tránh đau

2276 (1503)  Phải đặc biệt tôn trọng sự sống của những người tàn tạ, yếu ớt. Những người bệnh hoạn tật nguyền phải được nâng đỡ để sống một cuộc sống càng b́nh thường càng tốt.

2277  Với bất cứ lư do nào và bất cứ phương thế nào, việc trực tiếp giết chết để tránh đau vẫn là nhằm chấm dứt sự sống của những người tật nguyền, đau yếu hoặc hấp hối. Về phương diện luân lư, việc này không thể chấp nhận được.

Do đó, có ư làm hoặc bỏ không làm một việc tự nó đưa đến cái chết, để chấm dứt sự đau đớn của một người, là một tội cố ư giết người, tội nghiêm trọng nghịch với phẩm giá con người và với ḷng tôn kính Thiên Chúa Hằng Sống, Đấng Tạo Thành con người. Một phán đoán sai lầm cách ngay t́nh không thay đổi bản chất của hành vi sát nhân, một hành vi cần phải bài trừ và cấm chỉ về mặt luân lư.

2278 (1007)  Có thể ngưng các phương thức trị bệnh quá tốn kém, mạo hiểm, dị thường hoặc không tương xứng với những kết quả mong muốn. Luân lư không đ̣i buộc phải chữa bệnh với bất cứ giá nào. Chúng ta không muốn giết người, nhưng chấp nhận không thể ngăn cản được sự chết. Chính bệnh nhân phải quyết định nếu họ có thẩm quyền và khả năng; nếu không, việc quyết định phải do những người có quyền theo luật pháp nhưng luôn phải tôn trọng ư muốn hợp lư và các quyền lợi chính đáng của người bệnh.

2279  Dù bệnh nhân sắp chết, vẫn phải tiếp tục chăm sóc b́nh thường. Về mặt luân lư, việc sử dụng các loại thuốc giảm đau, để làm dịu bớt sự đau đớn của người hấp hối, ngay cả khi có nguy cơ rút ngắn cuộc sống vẫn được xem là xứng hợp với nhân phẩm, miễn là không nhắm đến cái chết như mục đích hay như phương tiện, nhưng chỉ được tiên đoán và chấp nhận như điều không thể tránh. Săn sóc người hấp hối là một h́nh thức đặc biệt của đức bác ái vô vị lợi, cần được khuyến khích.

Tự sát

2280 (2258)  Mỗi người chịu trách nhiệm về sự sống của ḿnh trước mặt Thiên Chúa là Đấng ban sự sống. Chính Người vẫn là Chủ tối thượng của sự sống. Chúng ta có bổn phận đón nhận với ḷng biết ơn và ǵn giữ sự sống để tôn vinh Thiên Chúa và được cứu độ. Chúng ta là người quản lư chứ không phải là chủ của sự sống mà Chúa đă trao ban. Chúng ta không có quyền định đoạt về mạng sống ḿnh.

2281 (2212)  Tự sát nghịch với khuynh hướng tự nhiên muốn bảo tồn và kéo dài sự sống của con người. Lỗi phạm nặng nề đến t́nh yêu chính đáng đối với bản thân. Tự sát c̣n xúc phạm đến t́nh yêu đối với người thân cận v́ nó cắt đứt một cách bất công những mối dây liên đới với gia đ́nh, quốc gia và nhân loại mà chúng ta có trách nhiệm. Tự sát đối nghịch với t́nh yêu của Thiên Chúa hằng sống.

2282  Nếu tự sát với ư định nêu gương, nhất là đối với giới trẻ, th́ tội này lại càng nghiêm trọng hơn nữa, v́ là một gương xấu. Luân lư cấm cộng tác vào việc tự sát.

(1735)  Người tự sát v́ những rối loạn tâm thần trầm trọng, quá lo âu và sợ hăi trước một thử thách, trước đau khổ hoặc sợ bị tra tấn, có thể được giảm bớt trách nhiệm.

2283 (1037)  Ta không được tuyệt vọng về phần rỗi đời đời của những người tự tử. Thiên Chúa có thể thu xếp cho họ có cơ hội sám hối để được ơn tha thứ, bằng những đường lối mà chỉ một ḿnh Người biết. Hội Thánh vẫn cầu nguyện cho những người hủy hoại mạng sống ḿnh.

II. TÔN TRỌNG PHẨM GIÁ CON NGƯỜI

Tôn trọng linh hồn tha nhân: gương xấu

2284 (2847)  Gương xấu là thái độ hoặc cách sống làm cho người khác bắt chước làm điều xấu. Kẻ làm gương xấu cám dỗ người thân cận, làm hại đến nhân đức và sự chính trực của họ, và có thể đưa người anh em đến cái chết về phần linh hồn. Nếu v́ làm một điều xấu hay bỏ một điều tốt, mà lôi kéo tha nhân đến chỗ phạm một lỗi nặng, th́ gương xấu ấy là một lỗi nặng.

2285 (1903)  Gương xấu đặc biệt nghiêm trọng khi người gây gương xấu có uy thế hay người vấp phạm v́ gương xấu là kẻ yếu đuối. Chúa Giê-su đă chúc dữ: "Ai làm cớ cho một trong những tín hữu của Thầy sa ngă, th́ thà treo cối đá lớn vào cổ nó mà xô cho ch́m xuống biển c̣n hơn" (Mt 18,6) (x. 1 Cr 8,10-13). Gương xấu c̣n nghiêm trọng hơn nữa khi do người có bổn phận dạy dỗ và giáo dục kẻ khác gây ra. Đức Giê-su đă quở trách các kinh sư và các Pha-ri-sêu: họ như sói đội lốt chiên (x. Mt 7,15).

2286  Gương xấu có thể phát sinh từ luật pháp hoặc những cơ chế, thời trang hoặc dư luận.

(1887 2498)  Ai thiết lập những luật lệ hoặc những cơ cấu xă hội làm cho phong hóa suy đồi và đời sống tôn giáo hư hỏng, hoặc khiến cho những hoàn cảnh xă hội, dù cố ư hay không, làm cho việc tuân giữ các giới răn, trở nên khó khăn và trên thực tế không thể kham nổi, th́ mắc tội gây gương xấu (Piô XII, bài giảng ngày 1. 6. 1941). Những chủ nhân nào đặt ra những luật lệ khuyến khích gian lận, các bậc phụ huynh làm cho con cái "tức giận" (x. Eph 6,4 ; Cl 3, 21), hoặc những kẻ chi phối dư luận quần chúng khiến dư luận không c̣n tôn trọng các giá trị luân lư, cũng mắc tội làm gương xấu.

2287  Ai sử dụng quyền mà tạo cơ hội cho kẻ xấu làm bậy, th́ mang tội gây gương xấu và chịu trách nhiệm về điều xấu ḿnh đă trực tiếp hoặc gián tiếp khuyến khích. "Không thể không có những cớ làm cho người ta vấp ngă, nhưng vô phúc thay kẻ làm cớ cho người ta vấp ngă" (Lc 17,1).

Tôn trọng sức khỏe

2288 (1503)  Sự sống và sức khỏe là những ơn quư giá Thiên Chúa ban. Chúng ta có bổn phận chăm sóc chúng cách hợp lư, dù vẫn phải lưu tâm đến những nhu cầu của tha nhân và công ích.

(1509)  Việc chăm sóc sức khỏe công dân phải được sự trợ giúp của xă hội để họ có những thuận lợi mà lớn lên và đạt tới mức trưởng thành: cơm ăn, áo mặc, nhà ở, việc làm chăm lo sức khỏe, giáo dục căn bản, và trợ cấp xă hội.

2289 (364 2113)  Luân lư đ̣i phải tôn trọng sự sống thể xác, nhưng không coi đó là một giá trị tuyệt đối. Luân lư chống lại quan niệm tân-ngoại giáo có khuynh hướng cổ vơ sự tôn thờ thân xác, hy sinh tất cả cho thân xác, tôn thờ sự toàn mỹ của thân thể và các thành tích thể dục thể thao. Khi chọn người khỏe và bỏ người yếu, quan niệm này có thể làm cho các mối tương giao của con người xấu đi.

2290 (1809)  Đức tiết độ giúp con người tránh mọi thái quá như: ăn uống quá độ, rượu chè, say sưa lạm dụng thuốc lá và y dược. Những người say rượu hoặc say mê tốc độ, gây nguy hiểm cho tha nhân và ngay chính ḿnh trên đường bộ, đường thủy và đường hàng không, đều phạm tội nặng.

2291  Việc sử dụng ma túy gây tác hại nặng nề cho sức khỏe và mạng sống con người. Chỉ trừ trường hợp trị liệu, sử dụng ma túy là một lỗi nặng. Bí mật sản xuất và buôn bán ma túy là tội ác, v́ cộng tác trực tiếp vào các hành vi vi phạm nghiêm trọng luật luân lư, do hậu quả lôi cuốn người ta phạm tội.

Tôn trọng con người và nghiên cứu khoa học

2292  Những thí nghiệm khoa học, y học hoặc tâm lư học, trên những con người hoặc các nhóm người, có thể góp phần vào việc chữa bệnh và tiến bộ của y tế công cộng.

2293 (159 1703)  Việc nghiên cứu khoa học, lư thuyết hay ứng dụng là một cách biểu lộ đầy ư nghĩa quyền bá chủ của con người trên các thụ tạo. Khoa học và kỹ thuật là những phương tiện quí giá khi phục vụ và phát triển toàn diện con người để mưu ích chung; nhưng khoa học kỹ thuật không đem lại ư nghĩa cho cuộc đời và sự tiến bộ của loài người. Khoa học và kỹ thuật qui hướng về con người, xuất phát từ con người và tiến bộ nhờ con người, v́ thế chính con người và các giá trị luân lư của con người là mục đích và là những giới hạn cho khoa học kỹ thuật.

2294 (1375)  Lập trường cho rằng việc nghiên cứu khoa học lư thuyết và ứng dụng có giá trị trung lập về phương diện luân lư là điều không tưởng. Cũng thế, những tiêu chuẩn định hướng để phát triển khoa học kỹ thuật không thể căn cứ vào hiệu quả kỹ thuật, hay sự hữu dụng đối với người này nhưng lại tổn hại người khác, hoặc tệ hơn nữa, vào những ư thức hệ đang thống trị. Từ ư nghĩa nội tại của chúng, khoa học và kỹ thuật, phải tôn trọng vô điều kiện các tiêu chuẩn căn bản của luân lư, phải phục vụ con người cũng như các quyền bất khả nhượng, lợi ích đích thực và toàn vẹn của con người, theo đúng kế hoạch và ư muốn của Thiên Chúa.

2295 (1753)  Những nghiên cứu và thí nghiệm trên con người không thể biện minh cho những hành vi tự chúng vẫn nghịch với phẩm giá con người và luật luân lư. Ngay cả sự ưng thuận của đương sự cũng không biện minh được cho những hành vi đó. Về mặt luân lư, không được phép thí nghiệm trên con người nếu thấy trước những rủi ro không cân xứng hay có thể tránh được cho mạng sống và sự toàn vẹn tâm sinh lư của đương sự. Những thí nghiệm như thế không phù hợp với phẩm giá của con người, nhất là khi không có sự hiểu biết và ưng thuận của đương sự và của những người có quyền theo pháp luật.

2296 (2301)  Việc ghép các bộ phận cơ thể phù hợp với luật luân lư nếu các nguy hiểm và rủi ro về thể xác và tâm lư nơi người cho, cân xứng với lợi ích của người nhận. Hiến các bộ phận sau khi chết là điều cao quí đáng khen thưởng, và phải được khuyến khích như một biểu lộ t́nh liên đới quảng đại. Về phương diện luân lư, không thể chấp nhận lấy bộ phận nếu người cho, hoặc những thân nhân có quyền, không minh thị đồng ư. Cũng vậy, về phương diện luân lư, không thể chấp nhận việc trực tiếp gây tàn phế hoặc cái chết cho một người, dù nhằm mục đích kéo dài đời sống của những người khác.

Tôn trọng sự toàn vẹn của thân thể

2297  Nạn bắt cóc và giữ làm con tin, gây kinh hoàng và tạo áp lực nặng nề cho những nạn nhân. Về phương diện luân lư, những việc này là bất chính. Dùng khủng bố để đe dọa, gây thương tích và giết người bừa băi là đi ngược lại công b́nh và bác ái cách nghiêm trọng. Tra tấn thể xác hay tinh thần để điều tra, để trừng phạt tội phạm, đe dọa đối phương, để trả thù, là đều nghịch với sự tôn trọng con người và phẩm giá con người.

Ngoài những trường hợp trị liệu, việc cố t́nh cắt bỏ, hủy hoại hoặc triệt sản, thực hiện trên những người vô tội đều nghịch với luật luân lư (x. DS 3722).

2298 (2267)  Trong quá khứ các chính phủ hợp pháp thường sử dụng những biện pháp tàn bạo để duy tŕ lề luật và trật tự; thường các mục tử của Hội Thánh chẳng những đă không phản kháng việc đó, mà c̣n áp dụng các qui định của bộ luật Rô-ma về tra tấn trong ṭa án của ḿnh. Bên cạnh những sự kiện đáng tiếc đó, Hội Thánh luôn luôn dạy phải nhân từ và thương xót, lại nghiêm cấm các giáo sĩ không được gây đổ máu. Đến nay, người ta thấy rơ là các biện pháp tàn bạo đó không cần thiết cho trật tự công cộng, cũng chẳng phù hợp với những quyền chính đáng của con người. Ngược lại, những thực hành đó lại c̣n đưa đến những suy thoái tệ hại hơn. Chúng ta phải đấu tranh để hủy bỏ chúng. Phải cầu nguyện cho những nạn nhân và các lư h́nh.

Tôn trọng người chết

2299 (1525)  Phải lưu tâm săn sóc những người hấp hối để giúp họ sống những giây phút cuối đời cách tốt đẹp và b́nh an. Thân nhân phải nâng đỡ họ bằng lời cầu nguyện và lo cho họ lănh nhận các bí tích đúng lúc, để chuẩn bị họ gặp gỡ Thiên Chúa hằng sống.

2300 (1681-1690)  Trong niềm tin và hy vọng vào sự sống lại, người tín hữu phải tôn trọng và bác ái đối với thi hài của những người quá cố. Chôn xác kẻ chết là một trong "bảy mối thương xác" (x. Tb 1,16-18). Việc đó tỏ ḷng quí trọng con cái Thiên Chúa mà thân xác họ là đền thờ của Chúa Thánh Thần.

2301  Về phương diện luân lư, được phép mổ tử thi để điều tra pháp lư hoặc để nghiên cứu khoa học. Việc hiến các bộ phận cơ thể sau khi chết là việc hợp pháp và đáng khen.

Hội Thánh cho phép hỏa táng nếu việc này không phương hại tới đức tin vào sự sống lại của thân xác (x. CIC, can. 1176, 3).

III- BẢO VỆ H̉A B̀NH

Ḥa b́nh

2302 (1765)  Khi nhắc lại giới luật "Chớ giết người" (Mt 5,21), Chúa đ̣i chúng ta giữ tâm hồn b́nh an. Người kết án cơn giận dữ giết người và ḷng thù ghét.

Giận dữ là một ước muốn trả thù. "Ki-tô hữu không được ước muốn trả thù điều ác của kẻ đáng trừng phạt", nhưng được phép bắt họ làm một việc đền bù "để sửa chữa các việc xấu và bảo tồn công lư" (T. Tô-ma Aquinô. s.th.2-2,158,1,ad 3). Giận dữ đến độ muốn giết chết, hay làm bị thương người khác, là vi phạm nặng nề đức ái, là phạm một tội trọng. Chúa nói: "Ai giận anh em ḿnh, th́ cũng đáng bị đưa ra ṭa rồi" (Mt 5,22).

2303 (2094-1933)  Cố ư thù ghét người khác là điều nghịch với đức ái. Thù ghét tha nhân là một tội khi cố t́nh ước muốn điều dữ cho người ấy, và sẽ là một tội nặng khi muốn cho họ bị tai hại nặng nề: "C̣n Thầy, Thầy bảo anh em: phải yêu kẻ thù, và cầu nguyện cho kẻ ngược đăi anh em, như vậy, anh em mới được trở nên con cái của Cha anh em, Đấng ngự trên trời"(Mt 5,44-45).

2304 (1909 1807)  Cần phải có ḥa b́nh để con người được sống và phát triển. Ḥa b́nh không chỉ là vắng bóng chiến tranh và không chỉ giới hạn ở việc giữ thế quân b́nh giữa các lực lượng đối lập. Thế giới chỉ có ḥa b́nh khi tài sản của con người được bảo vệ, con người được tự do giao lưu, phẩm giá của con người và của các dân tộc được tôn trọng, t́nh huynh đệ được thực thi. Ḥa b́nh là "ổn định trật tư" (T. Âu-tinh, civ. 19, 13), là công tŕnh của công lư (x. Is 32, 17) và hoa quả của đức ái (x. GS 78, 1-2).

2305 (1468)  Ḥa b́nh trên trần thế là h́nh bóng và hoa trái của)b́nh an của Đức Ki-tô, "Thủ lănh Ḥa B́nh" thời Mê-si-a (Is 9,5). Nhờ máu đổ ra "trên Thập Giá, Người đă tiêu diệt sự thù hận" ngay trong thân xác Người (Ep 2,16) (x. Cl 1,20-22). Người đă giao ḥa loài người với Thiên Chúa và làm cho Hội Thánh trở thành bí tích hiệp nhất nhân loại và kết hợp nhân loại với Thiên Chúa. "Chính Người là b́nh an của chúng ta" (Eph 2,14). Người tuyên bố "phúc thay ai xây dựng ḥa b́nh" (Mt 5,9).

2306 (2267)  Những ai khước từ bạo lực và đổ máu, sử dụng những phương thế tự vệ vừa tầm những kẻ yếu nhất, để bảo vệ quyền lợi của con người là những người làm chứng cho đức bác ái Tin Mừng, miễn là điều này không phương hại đến các quyền và bổn phận của những người khác cũng như các tập thể khác. Họ ư thức được những tác hại trầm trọng về thể lư và luân lư khi sử dụng bạo lực để gây ra tàn phá và chết chóc (x. GS 78, 5).

Xa lánh chiến tranh

2307  Điều răn thứ năm cấm cố ư hủy hoại mạng sống con người. V́ chiến tranh gây ra tai hại và bất công, nên Hội Thánh khẩn thiết thúc giục chúng ta cầu nguyện và hành động để Thiên Chúa nhân lành giải thoát chúng ta khỏi ách nô lệ ngàn đời của chiến tranh (x. GS 81,4).

2308 (2266)  Mỗi công dân và mỗi người lănh đạo đều phải hành động để tránh chiến tranh. Tuy nhiên, "bao lâu nguy cơ chiến tranh tồn tại, bao lâu chưa có quyền bính quốc tế nào có thẩm quyền và có đủ sức mạnh, th́ một khi đă tận dụng mọi phương thế ôn ḥa, các chính phủ được phép sử dụng quyền tự vệ chính đáng" (x. GS 79, 4).

2309 (2243)  Phải xem xét nghiêm ngặt các điều kiện phải có để tự vệ chính đáng bằng sức mạnh quân sự. Một quyết định như thế rất nghiêm trọng, nên phải hội đủ các điều kiện sau đây:

·         Thiệt hại do kẻ xâm lược gây ra cho quốc gia hoặc cho cộng đồng các quốc gia có tính lâu dài, nghiêm trọng và chắc chắn;

·         Tất cả các phương thế khác để chấm dứt t́nh trạng này không thể thực hành được hoặc vô hiệu;

·         Phải hội đủ các điều kiện quan trọng để thành công;

·         Việc sử dụng vũ khí không gây những tai hại và hỗn loạn nghiêm trọng lớn hơn những tai hại ta đang cố loại trừ. Phải lượng định sức mạnh tàn phá của các phương tiện chiến tranh hiện đại khi thẩm định điều kiện nầy.

Trên đây là những yếu tố truyền thống được liệt kê trong học thuyết "chiến tranh chính đáng".

1897  Những người có trách nhiệm bảo vệ công ích, phải thận trọng phán đoán khi thẩm định các điều kiện cho một cuộc chiến tự vệ chính đáng.

2310  Trong trường hợp này, Nhà Nước có quyền và bổn phận đề ra cho công dân những nghĩa vụ cần thiết để bảo vệ tổ quốc.

2239 (1909)  Những người phục vụ tổ quốc trong quân đội là những kẻ phụng sự cho an ninh và tự do của các dân tộc. Khi chu toàn đúng đắn bổn phận, họ thật sự góp phần vào lợi ích chung của quốc gia và ǵn giữ ḥa b́nh (x. GS 79, 5).

2311 (1782,1790)  Chính quyền phải dự liệu một cách công bằng cho trường hợp những người, v́ lư do lương tâm, không chịu sử dụng vũ khí, nhưng vẫn có bổn phận phục vụ cộng đồng nhân loại dưới một h́nh thức khác (x. GS 79,3).

2312  Hội Thánh và lư trí con người đều khẳng định rằng luật luân lư vẫn c̣n nguyên hiệu lực trong thời gian chiến tranh. "Không phải v́ chiến tranh đă chẳng may khai diễn, mà các đối thủ đều được phép muốn làm ǵ th́ làm" (x. GS 79,4).

2313  Phải tôn trọng và đối xử nhân đạo với thường dân, thương binh và tù binh.

2242  Những hành động cố ư vi phạm nhân quyền và các nguyên tắc phổ quát của nhân quyền, cũng như các lệnh truyền thi hành các hành động ấy, đều là tội ác. Chấp hành mệnh lệnh cách mù quáng không đủ để bào chữa cho những ai tuân hành các lệnh đó. Do đó, việc tiêu diệt một dân tộc, một quốc gia hoặc một nhóm thiểu số phải bị kết án như một tội trọng. Luân lư đ̣i chúng ta phải chống lại các mệnh lệnh diệt chủng.

2314   "Mọi hành động hiếu chiến nhằm tiêu diệt bừa băi nguyên cả một thành phố hoặc những vùng rộng lớn cùng với dân cư ở đó, là một tội ác chống lại Thiên Chúa và chính con người. Phải cực lực lên án và không ngần ngại tố cáo tội ác đó" (x. GS 80, 4). Nguy cơ của chiến tranh hiện đại là tạo dịp cho những người có trong tay các vũ khí khoa học, đặc biệt là vũ khí nguyên tử , sinh học hoặc hóa học, phạm những thứ tội ác như thế.

2315  Thật là nghịch lư, nhiều người xem việc tích lũy vũ khí như một phương thế khiến đối phương không dám gây chiến. Họ coi đó là một phương thế hữu hiệu nhất khả dĩ bảo đảm ḥa b́nh giữa các quốc gia. Về mặt luân lư, phải rất dè dặt đối với phương thức ngăn đe này. Chạy đua vũ trang không bảo đảm được ḥa b́nh , thay v́ loại bỏ các lư do gây chiến, lại có nguy cơ làm cho các lư do đó trở thành trầm trọng hơn. Việc chi tiêu những khoản tiền khổng lồ để chế tạo vũ khí ngày càng tối tân, ngăn cản việc trợ giúp các dân tộc nghèo đói (x. PP 53), ngăn trở các dân tộc phát triển. Việc vũ trang quá mức làm gia tăng những lư do xung đột và tạo thêm nguy cơ lây lan chiến tranh.

2316 (1906)  Việc sản xuất và buôn bán vũ khí có ảnh hưởng đến công ích của các quốc gia và của cộng đồng quốc tế. Do đó, các nhà cầm quyền có quyền và bổn phận ra những qui định về vấn đề này. Lợi nhuận trước mắt của cá nhân hoặc tập thể không thể biện minh cho các tổ chức kinh doanh châm ng̣i bạo lực và xung đột giữa các quốc gia, và gây nguy hại cho trật tự luật pháp quốc tế.

2317 (1938, 2538 1941)  Ḥa b́nh không ngừng bị đe dọa và chiến tranh nổ ra v́ những bất công, bất b́nh đẳng thái quá về kinh tế hoặc xă hội, v́ ḷng tham, sự ngờ vực và tính kiêu căng đang hoành hành giữa những con người và các quốc gia. Tất cả những ǵ được thực hiện nhằm khắc phục các tệ hại này đều góp phần vào việc kiến tạo ḥa b́nh và xa lánh chiến tranh:

"Bao lâu con người c̣n là những kẻ tội lỗi, hiểm họa chiến tranh c̣n đe dọa, và vẫn c̣n đe dọa cho đến khi Chúa Ki-tô quang lâm. Tuy nhiên, nhờ kết hiệp trong bác ái, con người thắng vượt tội lỗi, và cũng thắng vượt bạo lực cho tới khi lời sau đây được hoàn tất: "Họ sẽ đúc gươm đao thành cuốc thành cày, rèn giáo mác nên liềm nên hái. Dân này nước nọ sẽ không c̣n vung kiếm đánh nhau và thiên hạ thôi học nghề chinh chiến"(Is 2,4) (x. GS 78,6).

TÓM LƯỢC

2318  "Chính Thiên Chúa nắm trong tay, hồn của mọi sinh linh cũng như hơi thở của mọi xác phàm" (G 12,10).

2319 Từ lúc mới được thành thai cho đến khi chết, mạng sống con người là điều linh thánh, v́ con người đă được Thiên Chúa dựng nên v́ chính họ, theo h́nh ảnh và giống Thiên Chúa hằng sống và thánh thiện.

2320  Giết người là một tội trọng phạm đến phẩm giá con người và sự thánh thiện của Đấng Sáng Tạo.

2321  Luật cấm giết người không loại trừ quyền làm cho một kẻ gây hấn mất khả năng tác hại. Tự vệ chính đáng là trọng trách của người có trách nhiệm bảo vệ mạng sống người khác hay công ích.

2322  Ngay từ lúc mới được thành thai, đứa bé đă có quyền sống. Trực tiếp phá thai, như là mục đích hay phương tiện đều là "một hành vi ô nhục" (x. GS 27, 3) vi phạm nghiêm trọng luật luân lư. Hội Thánh ra vạ tuyệt thông cho kẻ phạm tội này.

2323  Ngay từ lúc thành thai, phôi thai phải được đối xử như một con người, nên phải được che chở cho được toàn vẹn, được chăm sóc và chữa trị như mọi con người khác.

2324  Cố ư giết chết để tránh đau dù dưới bất cứ h́nh thức và lư do nào, vẫn là tội giết người. Một tội phạm nghiêm trọng nghịch với phẩm giá con người và với ḷng tôn kính Thiên Chúa hằng sống, Đấng Tạo Thành con người.

2325  Tự sát là lỗi phạm nặng nề đến sự công b́nh, đức cậy và đức mến. Điều răn thứ năm cấm tự sát.

2326  Gương xấu là một lỗi nặng nếu v́ làm một điều xấu hay bỏ một điều tốt, mà lôi kéo tha nhân đến chỗ cố ư phạm lỗi nặng.

2327  V́ cuộc chiến tranh nào cũng gây ra tai họa và bất công, chúng ta phải làm hết khả năng để ngăn chặn, Hội Thánh cầu nguyện: "Xin Chúa cứu chữa chúng con khỏi nạn đói, ôn dịch và chiến tranh".

2328  Hội Thánh và lư trí con người đều khẳng định rằng: luật luân lư vẫn c̣n nguyên hiệu lực trong thời gian chiến tranh. Những thực hành cố ư nghịch với quyền các dân tộc và với các nguyên tắc phổ quát của quyền đó đều là tội ác.

2329  "Chạy đua vũ trang là một tai họa hết sức trầm trọng cho nhân loại và xúc phạm đến người nghèo một cách không thể tha thứ được" (GS 81,3).

2330  "Phúc thay ai xây dựng ḥa b́nh, v́ họ sẽ được gọi là con Thiên Chúa" (Mt 5,9).