Tự
do làm cho con người thành một chủ thể luân lư.
Khi hành động có
chủ ư, con người được coi là cha của các
hành vi của ḿnh. Các hành
vi được tự do lựa chọn theo phán đoán lương
tâm, đều có tính luân lư: có thể là tốt hay
xấu (1749).
I.
Nguồn gốc
của luân lư (1750-1754)
Luân
lư tính của các hành vi con người tùy thuộc vào:
ü
đối
tượng được chọn lựa;
ü
mục
đích nhắm tới hay ư hướng;
ü
các
hoàn cảnh của hành động.
Đối
tượng, ư hướng và các hoàn cảnh tạo nên
yếu tố cấu thành luân lư tính của các hành vi con
người. Đối
tượng được lựa chọn xác
định luân lư tính của
hành vi ư chí, tùy theo sự nhận biết và phán đoán
của lư trí. Ư hướng
phát xuất từ ư chí tự do và xác định mục
đích của hành động, nên là
một yếu tố căn bản để đánh giá luân
lư tính của hành động.
Ư hướng có thể định hướng toàn
bộ cuộc sống chúng ta đến một cùng đích.
Cứu cánh không biện
minh cho phương tiện. Một
ư hướng tốt không thể làm cho một hành vi
xấu thành tốt. Ngược
lại, một việc tốt có thể trở thành
xấu v́ làm với ư xấu. Các
hoàn cảnh, kể cả
những hậu quả, là những yếu tố phụ
của một hành vi luân lư. Chúng
không thể làm cho một hành vi tự nó là xấu,
trở nên tốt hay đúng, nhưng có thể góp
phần gia tăng hay giảm bớt tính chất tốt hay
xấu về mặt luân lư của những hành vi con người.
II.
Hành vi tốt và
hành vi xấu (1575-1562)
Một
hành vi tốt về mặt
luân lư đ̣i hỏi đối
tượng, mục đích và các hoàn cảnh đều
phải tốt. Đối
tượng được lựa chọn có thể làm
cho toàn bộ hành động trở nên xấu. Có
những hành vi luôn luôn là sai, v́ ngay khi chọn lựa, ư
chí đă lệch lạc; đó là một điều
xấu luân lư. Không được phép làm điều
xấu để đạt một kết quả tốt. Chưa
cần xét đến hoàn cảnh và ư hướng, có
những hành vi tự bản chất luôn là bất chính
nghiêm trọng do đối tượng.
Trở
về mục lục - Trang Sau